Aby można było mówić o prawidłowym wykonaniu ikony malowanej ręcznie, należy mieć świadomość kolejności wykonywania konkretnych kroków. Proces pisania ikon opiera się na kilku zasadach. Należy przygotować pulment (specjalna tłusta glinka) wraz z klejem z królika. Istotną rolę odgrywają także deski do pisania ikon. To na nich powstają te wyjątkowe podobizny świętych. Osoby wykonujące na co dzień swoje prace mogą nabyć deski pod ikony w sklepach przeznaczonych dla ikonografów. Na deskę do malowania ikon nanosi się kilka warstw kredy, które można delikatnie przetrzeć w celu wygładzenia powierzchni bardzo drobnym papierem ściernym lub pędzlem ze świńskiej szczeciny. Płatki złota kroi się specjalnym nożem pozłotniczym na poduszce pozłotniczej. Na koniec poleruje się je agatem pozłotniczym. Na tym etapie powstawania ikon można również użyć specjalnych punc do złota, służących do odciskania wzorów i zdobień. Złocenie na pulment to stara szlachetna metoda pozłotnicza, która daje możliwość uzyskania zarówno matu, jak i błysku na złocie. Po pozłoceniu można rozpocząć proces pisania ikony.
Technika pisania ikon również jest z góry rozplanowana, stąd należy trzymać się poszczególnych etapów. Jeśli któryś z nich zostałby pominięty, nie można mówić o prawidłowym wykonaniu ikony. Potrzebne w tym przypadku jest przygotowanie emulsji z żółtka jaja oraz octu winnego, które łączy się z pigmentami mineralnymi do malowania ikon (mielone minerały). Pigmenty do pisania ikon zapewniają odpowiednie natężenie barw i sprawiają, że całość nabiera niepowtarzalnego charakteru. Malowanie ikony to złożony proces, który wymaga szczególnego skupienia. Na ikonę nanosi się kolory od najciemniejszego do najjaśniejszego, uzyskując w ten sposób głębię i trójwymiarowość. Wysokiej jakości pigmenty do pisania ikon będą pełnić tutaj kluczową rolę, ponieważ to właśnie od nich zależy ogólna jakość napisanej ikony. Dlatego też, chcąc tworzyć swoje dzieła, warto od samego początku inwestować w dobre pigmenty do malowania. Ikony dzięki nim zyskają na autentycznym wyglądzie. Kolejnym elementem wpływającym na jakość ikony są użyte pędzle. Najbardziej rozpoznawalną marką jest Roubloff, która wykonuje pędzle do malowania ikon z włosia wiewiórki syberyjskiej oraz kuny syberyjskiej (Kolinsky).
Przedostatnim elementem jest podpisanie ikony imieniem przedstawianej postaci. To właśnie w tym momencie obraz staje się ikoną i nie wymaga poświęcenia. Końcowym procesem powstawania ikony jest olifienie. Używa się do tego specjalnie przygotowanego oleju lnianego z octanem kobaltu, który rozprowadza się ok. 8h na ikonie. Po tym czasie ściąga się ją za pomocą czystych kartek papieru. W dawnych czasach olej lniany był wystawiany na słońce przez ok. 12 lat, żeby w naturalny sposób zgęstniał i ściemniał. Obecnie używa się gotowej olify do ikon, które można kupić w specjalistycznych sklepach dla ikonografów. Dzięki temu ikony pisane przygotowuje się znacznie szybciej, niż kiedyś. W ten sposób, taka ręcznie malowana ikona zabezpieczona zostaje na okres około 100 lat, ale również wydobywa bardziej intensywniejszą barwę używanych pigmentów.
Ręcznie pisane ikony nie są proste w wykonaniu, przy czym należy wziąć tutaj pod uwagę nie tylko kwestie związane np. z przygotowaniem odpowiedniego podkładu czy wybraniem właściwych pędzli, a także dobraniem deski na ikony. Wszystkie te elementy są podstawą dla ikony pisanej na desce. Tworzenia ikon ręcznie pisanych można się nauczyć, choć jest to proces długotrwały, trwający niekiedy wiele lat. Aby rozpocząć pisanie, potrzebujemy niezbędnych materiałów takich jak specjalne pigmenty do malowania ikon oraz pędzle, które różnią się od tych używanych w malarstwie. Ikonę od zwykłego obrazu odróżnia, m.in. podpis osoby przedstawianej, inna perspektywa i proporcje, a także wykonanie jej na desce lipowej, a nie na płótnie. Nawet najdoskonalsza technika pisania ikon rozumiana w kontekście umiejętnego korzystania z akcesoriów malarskich nie sprawi, że gotowe dzieło będzie można nazwać właśnie ikoną, a nie obrazem. Malowanie ikon znaczy więcej i chociaż samą czynność ich tworzenia można nazwać malowaniem, w rzeczywistości w ogóle nie oddaje to roli tego typu dzieł. Dlatego ikony ręcznie pisane są tak wyjątkowe i warte swojej uwagi.
Wszystkie materiały znaleźć można w specjalnych sklepach dla ikonografów. Posiadając najważniejsze akcesoria, takie jak deski do ikon, pędzle, produkty pozłotnicze, pigmenty do pisania ikon, nóż pozłotniczy oraz poduszka pozłotnicza, można znaleźć się już w połowie sukcesu. Jednak, ręcznie pisane ikony nie mają po prostu zachwycać, ale przede wszystkim powinny skłaniać do modlitwy. Zadaniem ikonopisarza jest przedstawienie zasad teologicznych za pomocą sprawnego połączenia kolorów oraz proporcji. Ikony malowane dążą do obudzenia wiary, zachęcenia do modlitwy, a także przypomnienia sobie o obecności Boga. Chociaż ikony ręcznie pisane to dzieła sztuki, poprzestanie na docenieniu ich walorów estetycznych jest niewystarczające. Trzeba zrobić krok dalej i pochylić się nad cechami sakralnymi, które w przypadku ikon pisanych zdecydowanie są najważniejsze.
Ikony pisane spełniają swoją funkcję liturgiczną. Ikonograf, który tworzy ikony, chce coś opowiedzieć, stosując kolory zamiast słów, tym samym celem ikony ręcznie malowanej jest opowiadać, a nie interpretować. Dlatego tak istotną funkcję pełnią wysokojakościowe naturalne pigmenty do ikon, które są dostępne w specjalistycznych sklepach. Dodatkowo ikony pisane ręcznie odwołują się nie tylko do właściwej techniki czy indywidualnego stylu danego autora, ale przede wszystkim mają za sobą całą teologię, która stanowi jedyny klucz do właściwego zrozumienia dzieła. Ikony nawiązują do licznych symboli, jednak aby prawidłowo je zrozumieć, nie wystarczy sięgnąć po wiedzę, lecz konieczność stanowi również odwołanie się do wiary. Sakralny charakter, możliwość „przeżywania” zamiast „podziwiania” sprawia, że ikony ręcznie pisane zupełnie różnią się od klasycznych obrazów. Pisanie ikon jest ciężką pracą i nie ma w niej miejsca na całkowitą swobodę artystyczną. Zamiar autora stanowi wprawienie odbiorcy w zachwyt nie poprzez doskonałość estetyczną, ale dzięki odkryciu przed nim głębi duchowego bogactwa. Stąd ikony pisane ręcznie posiadają tak długą historię, która wciąż jest pielęgnowana, a technika ich pisania nie ulega zmianie od lat.
Niektórzy sądzą, że w przypadku ikony „pisanie” stanowi określenie przypadkowe, będące przykładem kalki językowej. W języku rosyjskim słowo писать (pisat’) oznacza zarówno „pisać”, jak i „malować”. Podobnie sytuacja wygląda w greckim: γράφω (grapho) to i pisanie, i malowanie. Chociaż pod względem językowym można doszukiwać się tutaj błędnego przeniesienia, nie przybliża to jednak do sedna zagadnienia. Mówiąc o takich takich obrazach jak ikony, pisanie jest najlepszym czasownikiem definiującym czynność powstawania tego typu dzieł, ponieważ pozwala opisać nie sam proces, ale również uwzględnić jego cel.
Technika tworzenia ikon ręcznie malowanych opiera się na kształtowanym przez wieki kanonie. Ikony mają swoje źródło w kilku kulturach, ale to tradycja chrześcijańska nadała im ostateczny rys. Jednym z przełomowych momentów był Sobór Nicejski II, przeprowadzony w VIII wieku. Wówczas technika pisania ikon została doprecyzowana – ustalono m.in., że w przypadku ikony pisanie powinno odnosić się do konkretnych zasad związanych np. z proporcjami postaci czy ich wyglądem i ubiorem. Kolejne lata to okres formowania się różnych nurtów, dla których przyjęta technika ręcznego pisania ikon była wciąż bardzo ważna, ale jednocześnie stanowiła inspirację dla nowych rozwiązań.
Ostatecznie pisanie albo tzw. malowanie ikony zostało usystematyzowane w dedykowanych podręcznikach. Jedną z najważniejszych pozycji na tym gruncie jest „Hermeneia, czyli objaśnienie sztuki malarskiej” pióra Dionizjusza z Furny. Książka ta ma duży potencjał edukacyjny, ponieważ została napisana przez doświadczonego malarza, dobrze rozumiejącego cechy sakralne, jakie powinny posiadać ikony ręcznie pisane. Można więc w niej znaleźć wszystkie najważniejsze wytyczne, do których powinien stosować się każdy ikonopisarz. Wskazówki dotyczą np. sposobu przedstawia gestów i scen, a także przybliżają kwestie techniczne, np. jakie wybrać pędzle i pigmenty mineralne, jakie są zasady przygotowywania kleju z czosnku, za pomocą którego można dopracować aureolę postaci, itp.
Technika pisania ikon wciąż ulega modyfikacjom, jednak nie jest to odpowiednie pole do poszukiwania własnego stylu artystycznego. Pisanie ikon wymaga pokory – zamiast stawiać na zaskakujące odbiorcę kształty oraz kolory, trzeba sięgnąć po tradycyjne wzorce. Dla osób zajmujących się ikonami, pisanie tego typu dzieł stanowi sposób na czytelne przedstawienie dogmatu, a nie wyrażenie indywidualnego podejścia do teologii. Dlatego ikony malowane ręcznie mogą okazać się zadaniem dla wybrańców, którzy czują w sobie powołanie. Mimo swojej wiedzy i umiejętności ikonograf powinien pozostać wierny kanonowi, dlatego nie może na nowo interpretować przedstawień ikonograficznych. Ikony pisane ręcznie mają swoją długoletnią tradycję, do której trzeba podejść z szacunkiem i zrozumieniem. Tylko w ten sposób przygotowane dzieła realizują swoje najważniejsze sakralne zadanie.
Kolejną płaszczyzną, która wymaga pokory od autora jest sam proces twórczy. Ikona ręcznie malowana powstaje etapami rozłożonymi na wiele dni, a nawet tygodni. Nie można zrobić tego szybko, automatycznie, bez zastanowienia. W przypadku ikon, pisanie polega na dokładnym przygotowywaniu materiałów, konserwowaniu ich, szlifowaniu, sklejaniu. To żmudny proces, jednak dla ikon pisanych ręcznie wszystkie jego elementy mają równie ważne znaczenie. Żadnego etapu nie można pominąć czy wykonać z mniejszą uwagą. Aby pisanie ikon nie stało się powodem frustracji, należy zdać sobie sprawę z tego, jak istotną rolę odgrywa każdy etap tej pracy i jak wielki cel pozwala osiągnąć. Chociaż pod wieloma względami ikony pisane ręcznie wydają się rzemiosłem, w rzeczywistości to zadanie wymagające znacznie większego zaangażowania.
ALL CONTENT COPYRIGHT © 2019 "STUDIO H". ALL RIGHTS RESERVED
REPRODUCTION OR REDISTRIBUTION WITHOUT PERMISSION IS STRICTLY FORBIDDEN